Czasy

We włoskim istnieje 8 czasów trybu indicativo (oznajmującego):

Presente – czas teraźniejszy

Używany do określenia czynności, stanów dziejących się w czasie teraźniejszym. Także dotyczy twierdzeń uniwersalnych, czynności, które będą miały miejsce w przyszłości, ale nie ma wątpliwości co do tego, że się wydarzą. Służy także wyrażeniu czynności, które zostaną zakończone w przyszłości (zastępuje futuro anteriore), np.: Domani alle tre ho l’esame. (Jutro o trzeciej mam egzamin.).

Odmianę czasowników w czasie teraźniejszym podano przy omówieniu grup koniugacji i czasowników posiłkowych.

Konstrukcja stare + gerundio

W języku włoskim konstrukcja stare + gerundio służy do wyrażenia teraźniejszości. Występuje także w innych czasach prostych.

Przykłady:

• Che stai facendo? – Co robisz (w tej chwili)?
• Stiamo parlando. – Rozmawiamy (w tym momencie).
• Marco sta leggendo un giornale. – Marco (właśnie) czyta gazetę.
• Stavo andando al cinema, quando l’ho vista. – Szedłem (właśnie) do kina, kiedy ją zobaczyłem.

Imperfetto – czas przeszły niedokonany

Często używany czas, stosowany do wyrażania:

• Rutynowych czynności czasu przeszłego;

Tutte le domeniche andavo a trovare i nonni.

(W każdą niedzielę chodziłem odwiedzać dziadków.)

• Czynności nagle przerwanych;

Aspettavo l’autobus da pochi minuti quando ho visto passare Giorgio.

(Czekałem na autobus od paru minut, kiedy zobaczyłem przechodzącego Jerzego.)

• Długotrwałych stanów w przeszłości (atmosferycznych, fizycznych, emocjonalnych, itp.);

La giornata era bella; splendeva il sole, ma faceva freddo.

(Ten dzień był ładny; świeciło słońce, choć było zimno.)

Giovanni era alto e magro. Aveva i capelli lunghi e gli occhi scuri.

(Jan był wysoki i mizerny. Miał długie włosy i ciemne oczy.)

• Równoległych czynności w czasie przeszłym.

Ieri, mentre pranzavo, ho ascoltato il giornale-radio.

(Wczoraj, podczas gdy jadłem obiad, słuchałem wiadomości w radio.)

Odmiana niektórych czasowników regularnych:

	GRUPA I – ARE LAVORARE (PRACOWAĆ)	GRUPA II – ERE SAPERE (WIEDZIEĆ)	GRUPA III – IRE CAPIRE (ROZUMIEĆ)
io	lavoravo	sapevo	capivo
tu	lavoravi	sapevi	capivi
lui lei Lei	lavorava	sapeva	capiva
noi	lavoravamo	sapevamo	capivamo
voi	lavoravate	sapevate	capivate
loro Loro	lavoravano	sapevano	capivano

Odmiana niektórych czasowników nieregularnych:

	ESSERE (BYĆ)	FARE (ROBIĆ)	DIRE (MÓWIĆ)
io	ero	facevo	dicevo
tu	eri	facevi	dicevi
lui lei Lei	era	faceva	diceva
noi	eravamo	facevamo	dicevamo
voi	eravate	facevate	dicevate
loro Loro	erano	facevano	dicevano

Inne czasowniki nieregularne: avere (mieć), bere (pić), tradurre (tłumaczyć), itp.

Passato prossimo – czas przeszły dokonany bliski

Używany do określenia:

• czynności przeszłych, mających skutki w teraźniejszości, bądź tych które działy się od pewnego czasu do chwili obecnej,
• czynności zakończonych.

Passato prossimo składa się z czasownika posiłkowego avere (mieć) lub essere (być) odmienionego we właściwej osobie w presente oraz imiesłowu czasu przeszłego participio passato; np.:

• z essere:
  • io sono stato/stata – ja byłem/byłam
  • tu sei stato/stata – ty byłeś/byłaś
  • lui/lei/Lei è stato/stata – on/ona/pan/pani był/była
  • noi siamo stati/statee – my byliśmy/byłyście
  • voi siete stati/state – wy byliście/byłyście
  • loro/Loro sono stati/state – oni/one/panowie/panie/państwo byli/były
• z avere:
  • io ho bevuto – ja wypiłem/wypiłam
  • tu hai bevuto – ty wypiłeś/wypiłaś
  • lui/lei ha bevuto – on/ona/pan/pani wypił/wypiła
  • noi abbiamo bevuto – my wypiliśmy/wypiłyśmy
  • voi avete bevuto – wy wypiliście/wypiłyście
  • loro/Loro hanno bevuto – oni/one/panowie/panie/państwo wypili/wypiły

Participio passato czasowników regularnych zakończonych na -are, -ere, -ire tworzy się, dodając do tematu czasownika końcówki -ato, -uto i -ito; np.:

• amare przekształca się w amato
• tenere przekształca się w tenuto
• sentire przekształca się w sentito

Uzgadnia się je z liczbą i rodzajem podmiotu, jeśli łączy się z czasownikiem essere lub gdy po avere występuje zaimek lo, la, li, le albo ne.

Trapassato prossimo – czas zaprzeszły bliski

Wyraża czynność przeszłą, która zaszła przed inną czynnością przeszłą.

Trapassato prossimo składa się z czasownika posiłkowego avere lub essere odmienionego we właściwej osobie w imperfetto oraz imiesłowu czasu przeszłego participio passato; np.:

• z essere:
  • io ero stato/stata – ja byłem/byłam
  • tu eri stato/stata – ty byłeś/byłaś
  • lui/lei/Lei era stato/stata – on/ona/pan/pani był/była
  • noi eravamo stati/statee – my byliśmy/byłyśmy
  • voi eravate stati/state – wy byliście/byłyście
  • loro/Loro erano stati/state – oni/one/panowie/panie/państwo byli/były
• z avere:
  • io avevo bevuto – ja wypiłem/wypiłam (był/była)
  • tu avevi bevuto – ty wypiłeś/wypiłaś (był/była)
  • lui/lei aveva bevuto – on/ona wypił/wypiła (był/była)
  • noi avevamo bevuto – my wypiliśmy/wypiłyśmy (byli/były)
  • voi avevate bevuto – wy wypiliście/wypiłyście (byli/były)
  • loro/Loro avevano bevuto – oni/one/panowie/panie/państwo wypili/wypiły (byli/były)

Passato remoto – czas przeszły dokonany odległy

Często używany na południu Włoch, a w szczególności na Sycylii. Na północy kraju używany głównie w narracji historycznej.

Wyraża czynność przeszłą dokonaną, która nie ma związku z teraźniejszością.

Odmiana czasowników posiłkowych i niektórych regularnych:

	ESSERE	AVERE	PARLARE (MÓWIĆ)	TEMERE (BAĆ SIĘ)	PARTIRE (WYJEŻDŻAĆ)
io	fui	ebbi	parlai	temei (temetti)	partii
tu	fosti	avesti	parlasti	temesti	partisti
lui lei Lei	fu	ebbe	parlò	temè (temette)	partì
noi	fummo	avemmo	parlammo	tememmo	partimmo
voi	foste	aveste	parlaste	temeste	partiste
loro Loro	furono	ebbero	parlarono	temerono (temettero)	partirono

Trapassato remoto – czas zaprzeszły odległy

Rzadko używany w mowie.

Wyraża czynność przeszłą dokonaną, która zaszła bezpośrednio przed inną czynnością przeszłą dokonaną.

Trapassato remoto składa się z czasownika posiłkowego avere lub essere odmienionego we właściwej osobie w passato remoto oraz imiesłowu czasu przeszłego participio passato; np.:

• z essere:
  • io fui stato/stata – ja byłem/byłam
  • tu fosti stato/stata – ty byłeś/byłaś
  • lui/lei/Lei fu stato/stata – on/ona/pan/pani był/była
  • noi fummo stati/statee – my byliśmy/byłyście
  • voi foste stati/state – wy byliście/byłyście
  • loro/Loro furono stati/state – oni/one/panowie/panie/państwo byli/były
• z avere:
  • io ebbi bevuto – ja wypiłem/wypiłam (był/była)
  • tu avesti bevuto – ty wypiłeś/wypiłaś (był/była)
  • lui/lei/Lei ebbe bevuto – on/ona/pan/pani wypił/wypiła (był/była)
  • noi avemmo bevuto – my wypiliśmy/wypiłyśmy (byli/były)
  • voi aveste bevuto – wy wypiliście/wypiłyście (byli/były)
  • loro/Loro ebbero bevuto – oni/one/panowie/panie/państwo wypili/wypiły (byli/były)

Futuro semplice – czas przyszły prosty

Używany do wyrażenia:

• czynności, stanów, które wydarzą się w przyszłości,
  • Przykłady:
    • Io andrò al mercato – pójdę do sklepu.
    • Domani sarò a Roma – jutro będę w Rzymie.
• przypuszczeń,
  • Przykład:
    • Il mio amico avrà ventidue anni – mój przyjaciel pewnie ma dwadzieścia dwa lata.
• rozkazu,
  • Przykład:
    • Farai qualcosa – zrób coś.

Odmiana niektórych czasowników regularnych:

	GRUPA I – ARE ARRIVARE (PRZYJEŻDŻAĆ)	GRUPA II – ERE PRENDERE (BRAĆ)	GRUPA III – IRE FINIRE (KOŃCZYĆ)
io	arriverò	prenderò	finirò
tu	arriverai	prenderai	finirai
lui lei Lei	arriverà	prenderà	finirà
noi	arriveremo	prenderemo	finiremo
voi	arriverete	prenderete	finirete
loro Loro	arriveranno	prenderanno	finiranno

Odmiana niektórych czasowników nieregularnych:

	AVERE (MIEĆ)	ESSERE (BYĆ)	VOLERE (CHCIEĆ)	CERCARE (SZUKAĆ)	SBRIGARSI (SPIESZYĆ SIĘ)
io	avrò	sarò	vorrò	cercherò	mi sbrigherò
tu	avrai	sarai	vorrai	cercherai	ti sbrigherai
lui lei Lei	avrà	sarà	vorrà	cercherà	si sbrigherà
noi	avremo	saremo	vorremo	cercheremo	ci sbrigheremo
voi	avrete	sarete	vorrete	cercherete	vi sbrigherete
loro Loro	avranno	saranno	vorranno	cercheranno	si sbrigheranno

Inne czasowniki nieregularne: bere (pić), cadere (upadać), dare (dawać), dovere (musieć), fare (robić), pagare (płacić), potere (móc), sapere (wiedzieć), tenere (nieść), itp.

Futuro anteriore – czas przyszły uprzedni

Nazywany bywa też futuro composto, czyli czasem przyszłym złożonym. Używany jest w celu uporządkowania czynności czasu przyszłego w kolejności ich planowanego wykonania. Składa się z czasownika posiłkowego essere lub avere, odmienianego we właściwej osobie w futuro semplice oraz imiesłowu czasu przeszłego participio passato; np.:.

• Dopo che avremo prenotato il biglietto, mi sentirò più tranquilla.

(w wolnym tłumaczeniu: Uspokoję się dopiero, gdy już zarezerwujemy ten bilet.)

• Dopo che sarò entrato a casa, mangerò la cena.

(Wejdę do domu i [potem] zjem kolację.)

Poza tym

• Grupa czasów trybów congiuntivo (łączącego) i condizionale (warunkowego),
• Tryb imperativo (rozkazujący),
• infinito (bezokolicznik),
• participio (imiesłów przymiotnikowy) i gerundio (łac. gerundivum, a nie – jak wskazywałaby nazwa – gerundium, czyli imiesłów przysłówkowy),
• Różne formy służące do tworzenia strony biernej.